Kształtowanie emocji dzieci w wieku przedszkolnym

Co to są emocje i uczucia?

Dziecko w wieku 3-7 lat poszerza teren swojej spontanicznej aktywności. Następuje wzbogacenie

i zróżnicowanie przeżywanych emocji. Znane już we wcześniejszym okresie rozwojowym uczucia takie jak : gniew, strach, zazdrość, radość, które do tej pory były często niewyraźne oraz niejednoznaczne, w wieku przedszkolnym nabierają znaczenia i wyrazistości.

Dziecko nie potrafi ukrywać i tłumić swoich przeżyć emocjonalnych, co przekłada się na zachowanie, ruch i gesty a także słowa. Do 6 roku życia uczucia dzieci cechuje impulsywność i afektywność. Emocje są silne, gwałtowne mimo, że są krótkotrwałe to jednak łatwo powstają a ich wybuch skierowany jest na zewnątrz. Reakcje przy tym mogą być niewspółmierne do siły bodźca, a powstające uczucia są zmienne i nietrwałe.

Źródła przeżyć emocjonalnych w wieku przedszkolnym:

zmiana rodzaju i wzrost wymagań stawianych dziecku przez otoczenie, pojawia się konieczność dostosowania zachowania do norm zwyczajowych, społecznych i moralnych,
poszerzenie kontaktów społecznych, znaczenie ma stworzenie właściwego środowiska wychowawczego, które ma być podstawą uformowania szczerej więzi z dzieckiem, co stanowi podstawę korzystnie i skutecznie odbywającego się procesu kształtowania osobowości,
zwiększenie roli kontaktów dziecka z rówieśnikami i dziećmi w innym wieku, tylko część reakcji zachodzących w tych kontaktach może być kontrolowanych przez środowisko wychowawcze i przez nie organizowane,

Powyższe naturalne sytuacje życiowe stanowią silne źródło przeżyć zarówno przykrych i repulsywnych jak również przyjemnych oraz radosnych.

Co się dzieje z emocjami dziecka:

uczą się rozpoznawać i nazywać swoje emocje, a także emocje innych osób,
uczą się, że emocje to pewne wewnętrzne stany, które są powiązane z tym, co wydarzyło się w świecie zewnętrznym,
zaczynają uczyć się, jak zapanować nad własnymi emocjami.

Kilka porad jak wspierać rozwój emocjonalny dziecka:

mów w domu o uczuciach,
pomóż dziecku nazywać jego uczucia i je zaakceptować,
staraj łączyć przeżywanie emocji z potrzebami, a nie ze zdarzeniami zewnętrznymi,
dziel się z dzieckiem uczuciami i przemyśleniami i uważnie słuchaj tego, co mówi o swoich przeżyciach,
nie krytykuj i nie oceniaj żadnych uczuć doświadczanych przez dziecko,
nie zaprzeczaj uczuciom dziecka,
pamiętaj, że akceptowanie uczuć to nie to samo, co zgoda na każde działanie pod ich wpływem,
nie oczekuj od kilku latka, by zawsze wiedział, co czuje, ani umiejętności kontrolowania emocji w różnych sytuacjach,
podpowiadaj dziecku, jak może wyrazić emocje w sposób bezpieczny dla siebie i innych,

Ważne:

pomoc dziecku w radzeniu sobie z uczuciami zaczyna się od uspokojenia rodzica. Wszystkie emocje są bardzo ważne, nie wolno ich dzielić na dobre i złe, ponieważ gniew sam

w sobie nie jest zły. Niewłaściwa może być reakcja rozzłoszczonej osoby. Starajmy się nauczyć rozdzielać uczucia od działań. Toteż:

mówcie o uczuciach,
dzielcie się swoimi doświadczeniami,
nazywajmy uczucia dziecka,
bogaćmy swój język.

Przykłady zabaw z rodzicami:

„Uczucia”- na kartonikach papieru umieszczamy nazwy uczuć. Początkowo nie może ich być zbyt wiele, szczególnie dla młodszych dzieci trzeba dobrać je rozważnie, a w miarę, wieku dokładać nowe. Na odwrotnej stronie kartonika dziecko powinno narysować obrazek, nakleić zdjęcie – zilustrować dane uczucie. Oprócz tego, karty można wykorzystywać w następujący sposób:

,,Kalambury”– jedna osoba wyciąga kartonik i odgrywa dane uczucie, reszta rodziny zgaduje, co to jest.

,,Dopasuj” – w tym celu, trzeba przygotować drugi komplet kart. Oba komplety rozkłada się na podłodze: jeden do góry słowami, drugi obrazkami. Kto zbierze więcej par?

„Spaghetti”

dziecko w stanie napięcia emocjonalnego przyrównujemy do nitki makaronu:
„Wyobraź sobie, że jesteś twardą nitką makaronu, który ma być podany na obiad. Zanurzasz się w garnku z ciepłą wodą. Po chwili opadasz na dno garnka, tworząc miękki, luźny kłębuszek. Zachowujesz się jak gotowany makaron do momentu, aż nie zawołam: «sos pomidorowy». Wtedy wolno ci wstać i potrząsać rękami i nogami, by poczuć się wspaniale”.

,,Impulsy w ruchu”
- poklepujemy się nawzajem po ramieniu,

- dajemy do potrzymania mały palec,

- pokazujemy sobie zęby,

- siadamy na jednym krześle,

- odwracamy się plecami itd.

,,Tworzenie form” - związujemy długi sznurek by można utworzyć z niego różnorodne formy np. kwadrat, koło, prostokąt,chmurkę itp.

,,Dotknij”- szukanie przedmiotów w otoczeniu spełniających określony warunek np. coś co jest żółte,zaczyna się głoską ,,k” itp.
,,Kostka” - rzucamy kostką do gry i wykonujemy proponowane zadania:
1 – podskoki w miejscu
2 – przysiady
3 – pajacyki
4 – chodzenie stopa za stopą po wyznaczonej linii
5 – zaśpiewaj piosenkę lub powiedz wierszyk
6 – budowanie wieży z klocków, przeliczanie elementów

Rozpoznawanie uczuć to pierwszy krok do umiejętności ich opanowania. Ponieważ człowiek zdecydowanie woli odczuwać „przyjemne” emocje, pojawia się tendencja do nieakceptowania tych „nieprzyjemnych”. Taką postawę nieświadomie dorośli przekazują dzieciom i mówią: „to brzydko się tak złościć” zamiast „przestań tupać” lub umożliwić w jakiś akceptowany sposób rozładować emocje.

Narysuj to! - kiedy dziecko rozpierają uczucia, a my chcemy, żeby je właściwie wyraziło, przygotujmy w pudełku lub jakimś kąciku potrzebne do tego materiały: duże arkusze papieru, flamastry, kredki, plastelinę.

Wyraź to na 5 sposobów! - jeśli dziecko nazwało dane uczucie, zachęć je do wyrażenia go w akceptowany sposób: miną, językiem ciała, słowami, waleniem w poduszkę czy targaniem starej gazety.

Kącik złych humorów - to takie miejsce w domu, w którym można bezpiecznie wyrażać złość i frustrację. Powinna się tam znaleźć min. poduszka, w którą można walić, karty uczuć, stare gazety, papier do rysowania, folia bąbelkowa i inne, sprawdzone metody.

Miarka dojrzałości emocjonalnej -to sposób na pokazanie dzieciom, że w miarę jak dorastają, coraz lepiej radzą sobie z okazywaniem emocji. Potrzebna do tego jest zwykła miarka wzrostu. Za każdym razem, kiedy dziecko wyrazi swoje uczucia w sposób akceptowany, na miarce zaznaczamy jeden centymetr. Osiągnięcie określonego stopnia warto nagrodzić!

Bibliografia:

Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna, Poznań, 1997

Anna Matczak, Zarys psychologii dla nauczycieli, Warszawa, 2003 J

Hurlock E.B.: Rozwój dziecka. Warszawa 1985.

Artykuły:

Margot Sunderland „Mądrzy rodzice”

Joanna Górnisiewicz „Zabawy, które uczą dzieci panowania nad gniewem”